منزلت شب قدر:
یکی از نعمت‌های خداوند – سبحان الله – بر این امت این است که فصل‌هایی را قرار داده که اعمال در آنها دو برابر مى شود و از ویژه‌ترین آنها ماه رمضان است. زیرا در آن شب قدر است که بهتر از هزار ماه است؛ یعنی: بیش از هشتاد و سه سال و چهار ماه.
خداوند آن را شبی پربرکت توصیف کرد و آن را بر همه شب‌ها گرامی داشته و به رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود که نماز شب آن دلیل آمرزش گناهان بنده است. از ابوهریره – رضی الله عنه – كه رسول الله – صلی الله علیه و آله – فرمود: ((هر کس شب قدر را از روی ایمان و برای ثواب بخواند، گناهان پيشين او بخشیده خواهد شد)) (روایت بخاری ۴/۲۵۵ و مسلم ۷۵۹) و خداوند متعال می فرماید: ﴿ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ﴾ [الدخان: ۳ – ۴].
که ما این قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم، یعنی شبی که خیر و برکت زیادی دارد، زیرا ما با این قرآن بیم‌دهنده بوده‌ایم. در این شب هر امر محکمی که مربوط به روزی‌ها و اجل‌ها و سایر مواردی که الله در آن سال ایجاد می‌کند مقرر می‌شود.
خداوند متعال این شب را با برکت توصیف کرده است. به خاطر کثرت خیر و برکت و فضیلت آن و از برکات آن این است که این قرآن در آن نازل شده و خداوند سبحان آن را توصیف کرده است که در آن هر امر حکیمانه ای مقرر مى شود. معناى آن: یانکه در شب قدر هر کار حکیمانه بیان و مقرر می‌گردد, و این امور حکیمانه شامل کارهایی است که در طول سال آینده انجام می‌گیرند و جزو سرنوشت یک ساله هر فرد است که برای فرشتگان روشن وآشکار می‌شوند, و این تقدیرات که برای فرشتگان مشخص می‌شوند شامل رزق و روزی, عمرها ومعلومات دیگری است که بر اساس علم خداوند مقدر شده و در لوح محفوظ برای آن سال ثبت شده است.
و خداوند متعال یک سوره کامل نازل کرد که آن را سوره قدر نامید. آنجایی که خداوند متعال در مورد این شب بزرگ می فرماید: ﴿ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلاَئِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ * سَلاَمٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ ﴾ [القدر: ۱ – ۵].
به‌راستی‌که ما قرآن را به یکباره به‌سوی آسمان دنیا نازل کردیم چنان‌که نزول آن بر پیامبر صلی الله علیه وسلم را در شب قدر ماه رمضان آغاز کردیم.
و – ای پیامبر- آیا می‌دانی در این شب چه خیر و برکتی وجود دارد؟!
این شب خیر و برکت زیادی دارد، و اگر کسی این شب را از روی ایمان و امید به کسب پاداش، زنده نگه دارد از هزار ماه برایش بهتر است.
در این شب فرشتگان و جبرئیل علیه السلام به اذن پروردگارشان سبحانه برای هر کاری که الله در آن سال حکم کرده است، یعنی روزی، مرگ، ولادت یا سایر کارهایی که الله مقدر می‌کند فرود می‌آیند.
تمام این شب مبارک از آغاز تا پایان آن که سپیده‌دم طلوع می‌کند، خیر و نیکی است.
معنی قدر:
قدر یعنی عزت و تعالی. این به دلیل اهمیت زیاد شب قدر است و خداوند در آن به آنچه در سال خواهد افتاد حکم می کند و از امور حکیمانه خود حکم می کند و گفته شد: زیرا احکام در آن مقدّر و نوشته مى شود.
خلیل بن احمد گفت: آن را لیله القدر می گفتند. زیرا زمین مملو از فرشتگان است; به دلیل تعداد زیاد آنها در آن شب; از «قدر» که تنگى مى باشد.
﴿ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ﴾ [القدر: ۲]، ابن جریر گفت: بعضی از آنها گفتند: منظور از آن این است كه: اداى کارهايى در شب قدر كه الله از آنها كارها راضی باشد، بهتر از اداى آنها در هزار ماه غیر از آن است.
﴿ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ﴾ [القدر: ۳]
یعنی: در فضیلت و شرافت و ثواب فراوان. پس هر کس آن را با ایمان و احتساب ثواب انجام دهد، گناهان قبلی او بخشیده می شود.
﴿ تَنَزَّلُ الْمَلاَئِكَةُ ﴾ [القدر: ۴] بندگانى از بندگان خدا هستند كه شبانه روز او را عبادت می کنند، در شب قدر با خیر و برکت و رحمت به زمین فرود می آیند.
﴿ سَلاَمٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ ﴾ [القدر: ۵]; یعنی: شب قدر برای مؤمنان از هر ترسی شب آرامش است. به خاطر کثرت مردمی که از جهنم و از عذاب آن نجات می یابند، قتاده گفت: تا صبح همه آن شب خير وبا بركت مى باشد. (تفسیر الطبری ۱۲/۲۶۱).
فضایل آن:
۱) خداوند متعال قرآن را در آن نازل کرده است که موجب هدایت و سعادت دنیا و آخرت بشر می شود.
۲) بهتر از هزار ماه است: عن انس – رضی الله عنه – فرمود: رمضان وارد شد و رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: ((این ماه رمضان است كه نزد شما رسيده و در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است، هر که آن را محروم شود از تمام خیر محروم شده است، و هیچ کس از خیرش محروم نمی‌شود، مگر آنکه محروم است. (حسن به روایت ابن ماجه و توثیق البانی در «صحیح الترغیب» ۱/۴۱۸).
۳) فرشتگان در آن نازل می شوند: و جز به خیر و برکت و رحمت نازل نمی شوند.
۴) امن و امان است; به خاطر ايمن شدن از کثرت عذاب و جزا به خاطر آن چيزى که بنده در اطاعت خداوند متعال انجام می دهد.
۵) خداوند متعال سوره ای کامل درباره فضیلت آن نازل کرد که تا روز قیامت خوانده می شود.
در آن زمان:
در ده روز پایانی ماه مبارک رمضان؛ به قول پیامبر – صلی الله علیه و آله -: ((لیلة القدر را در ده روز آخر ماه رمضان بجویید)); (متفق عليه).
در شب هاى فردى نزديكتر است از شب هاى زوجى،و در هفت شب آخر بیشتر تأكيد شده. بنابر حدیث ابن عمر – رضی الله عنه – که برخی از اصحاب پیامبر – صلی الله علیه و آله – در هفت شب آخر شب قدر را در خواب دیدند. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: ((می بینم که بینات شما در هفت شب آخر تبانی شده – یعنی توافق کردند) هر که آن طلب کند در هفت شب آخر جويايى آن باشد. ) (موافق شد).
از ابی بن کعب – رضی الله عنه – می فرماید: به خدا سوگند می دانم چه شبی است، شبی است که رسول خدا – صلی الله علیه و آله – ما را به نماز امر کرد، شب بیست و هفتم است. (روایت مسلم ۷۶۲).
محتمل ترین ، چنان که ابن حجر توضیح داده است (در الفتح ۴/۲۶۰) این است که شب قدر هر سال به شبی از شب های فرد در ده شب آخر حرکت می کند. این به دلیل حدیث پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است: ((در ده روز آخر ماه رمضان آن را بجویید؛ شب قدر در نه شب باقی مانده است، در هفت شب باقی مانده، در پنج شبى که باقی می ماند)) (روایت بخاری).
راز پنهان ماندن آن:
خداوند متعال علم آن را از بندگان پنهان داشته است، به خاطر رحمت به آنهاست؛ تا در آن شب های پرفضیلت با دعا و ذکر و مناجات در طلب آن تلاش کنند تا به خدا نزدیک شوند و ثواب بگیرند و آن را برای امتحان آنها پنهان کرده. برای اینکه معلوم شود چه کسانی در طلب آن جدی و مشتاق بودند و چه کسانی تنبل و سهل انگاری کردند، شکی نیست که این روزها در مورد برخی از نمازگزاران صدق می کند. اکثر مردم معتقدند که شب بیست و هفتم است، بنابراین مساجد مملو از نمازگزاران است، در حالی که مساجد در بقیه روزها تقریباً خالی است.
دعا در آن:
مستحب است كه در آن به كثرت دعا شود. از عایشه – رضی الله عنها – روایت شده که گفت: گفتم: ای رسول خدا، اگر بدانم شب قدر چه وقتى است، در آن چه بگويم؟ فرمود: ((بگو: خدایا تو بخشنده و بخشش را دوست داری، پس مرا عفو و بخشش کن)). (روایت احمد ۶/۱۷۱ و ترمذی ۹/۴۹۵ و ابن ماجه ۳۸۵۰ و صحیح است.)
نشانه های شب قدر:
پیامبر صلی الله علیه و آله شب قدر را توصیف کرد تا مسلمان این شب را بدانند:
نشانه اول: در صحیح مسلم ثابت شد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند که یکی از نشانه های آن طلوع آفتاب صبحگاهی بدون پرتو است.
نشانه دوم: از حدیث ابن عباس به روایت ابن خزیمه ۳/۳۳۱ ثابت شده است و طیالسی در مسند ۱/۲۰۱ روایت کرده است و سند آن صحیح است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم. درود خدا بر او – فرمود: ((لیلة القدر شب معتدلى است است نه گرم و نه سرد، آفتاب در آن روز قرمز ضعیف مى باشد).
نشانه سوم: در الطبرانی ۲۲/۵۹ با سند خوب از حدیث واثله بن اسقع – رضی الله عنه – ثابت شده است که پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلم. – فرمود: ((لیلة القدر شبی روشن – نورانى – نه گرم و نه سرد است که هیچ ستاره ای در آن افکنده نمی شود)) ).
پس برادر مسلمانم مواظب نماز ده شب آخر باش. چه بسا مصادف با شب قدر باشد که در آن تجارت سودمندی است و فرشتگان در آن نازل می شوند و دعاها در آن مستجاب می شود.
نويسنده: احمد عبدالرحمن